12.02. Na današnji dan: Rođeni Charles Robert Darwin i Immanuel Kant

1736. – Nader-šah Afšar (1698.- 1747.) jedan od najvećih iranskih osvajača, “perzijski Napoleon”, postao je kralj Perzije.

Imanuel Kant

1804. – Umro je njemački filozof Imanuel Kant, rodonačelnik njemačke klasične filozofije. Njegovo učenje ima tri suštinska obilježja: “kopernikanski obrt”, “kriticizam” i “primat praktičnog nad teorijskim umom”. U znaku prvog pošao je od pretpostavke da se predmeti moraju upravljati prema saznanju, a ne obrnuto, odnosno da su ljudske saznajne moći nezavisne od iskustva i da je čovjek “zakonodavac prirode”. Pod drugim je podrazumijevao neophodnost transcendentalnog ispitivanja ljudskih moći u znaku pitanja “šta mogu da znam” i “šta treba da činim”. Primat praktičnog nad teorijskim umom izveo je iz nemogućnosti da se “zakoni slobode” izvedu iz nužnosti, odnosno iz “zakona prirode”, ili um iz čulnosti i razuma. Postavio je i hipotezu o prirodnom postanku Zemlje i nebeskih tijela – Kantova kosmogonijska hipoteza. Djela: “Kritika čistog uma“, “Kritika praktičnog uma“, “Kritika moći rasuđivanja“, “Opšta istorija prirode i teorije neba“.

1809. – Rođen je engleski biolog Charles Robert Darwin, tvorac teorije o evoluciji živih bića, njemu u čast nazvane darvinizam. Studirao je medicinu, a potom teologiju. Tokom ekspedicije s brodom “Bigl” od 1831. do 1836. sakupio je ogroman naučni materijal, a putovanje je opisao u knjizi “Put prirodnjaka oko svijeta“. Na obalama Južne Amerike i ostrvima u Tihom okeanu proučavao je geološke formacije, biljke i životinje i zaključio da su se organizmi postepeno mijenjali. Poslije 22 godine rada objavio je epohalno djelo “Postanak vrsta putem prirodnog odabira“, u kojem je razradio tezu o evoluciji. “Postanak vrsta” je revolucionisao biologiju, ali je izazvao žestoke napade crkvenih krugova. Ostala djela: “Promjenljivost životinja i biljaka pod domaćim uslovima”, “Porijeklo čovjeka“.

1809. – Rođen je američki državnik Abraham Lincoln, predsjednik SAD od 1860. do 15. aprila 1865, kad ga je u Vašingtonu ubio jedan fanatični pristalica ropstva. Prije nego što je izabran za šefa države bio je zemljoradnik, drvosječa, lađarski momak, upravnik pošte, advokat, kongresmen. Pripadao je Republikanskoj partiji, stranci industrijske buržoazije, koja je bila za ukidanje ropstva. Od 1861. do 1865. ratovao je protiv otcijepljenih južnih država SAD, u kojima su vlasnici plantaža željeli da zadrže robove da bi imali besplatnu radnu snagu.

Charles Robert Darwin

1818. – Čile je proglasio nezavisnost od Španije.

1832. – Pacifička ostrva Galapagos pripojena su Ekvadoru.

1912. – Abdicirao je posljednji kineski car iz dinastije Manču – Pu Ji, poslije čega je Kina postala republika s predsjednikom Sun Jat Senom. Kad je Japan 1932. od sjeveroistočnih kineskih provincija stvorio satelitsku državu Mandžuko, Pu Ji je “vraćen” na prijesto, postavši marioneta osvajača. Poslije Drugog svjetskog rata je osuđen, ali pošto je na robiji “shvatio” grešku, pomilovan je i 1962. je postavljen za člana Nacionalnog kongresa.

1942. – Prilikom bjekstva iz koncentracionog logora u Crvenom krstu kod Niša, u Drugom svjetskom ratu su u obračunu s Nijemcima poginula su 42 logoraša, a 105 se dokopalo slobode. Nijemci su za odmazdu strijeljali 850 ljudi. Kroz logor je tokom rata prošlo oko 30.000 ljudi, a više od 10.000 je strijeljano na brdu Bubanj.

1961. – Umro je Branko Miljković, južnoslavenski književnik (Niš, 29. 1. 1934. – Zagreb, 12. 2. 1961.) U vrijeme smrti imao je 27 godina. Djela: Uzalud je budim (1957.), Smrću protiv smrti (1959.), sa Blažom Šćepanovićem, Poreklo nade (1960.), Vatra i ništa (1960.), Krv koja svetli (1961.)

1973. – Sjeverni Vijetnam je tokom Vijetnamskog rata pustio prvu grupu američkih ratnih zarobljenika.

Aleksandr Isaevič Solženicyn

1974. – U Moskvi je uhapšen ruski pisac Aleksandar Solženjicin, dobitnik Nobelove nagrade za književnost, a sutradan mu je oduzeto sovjetsko državljanstvo i protjeran je iz zemlje, poslije čega je u emigraciji proveo dvije decenije.

1979. – Umro je francuski filmski režiser Jean Renoir, sin slikara Ogista Renoara, tvorac poetskog filmskog realizma. U njegovim filmovima su se miješali san i realnost, radost i tuga svakidašnjeg života. U skladu s anarhističkim odnosom spram buržoaske hipokrizije, pred Drugi svjetski rat je snimio nekoliko antiratnih filmova, koji su snažno utjecali na duhovno stanje nacije. Napisao je knjige “Renoar, moj otac” i “Moj život i moji filmovi”. Filmovi: “Nana”, “Kučka”, “Madam Bovari”, “Toni”, “Zločin gospodina Lanža”, “Izlet”, “Velika iluzija”, “Marseljeza”, “Čovjek-zvijer”, “Pravilo igre”, “Močvara”, “Ova zemlja je moja”, “Žena na obali”, “Rijeka”, “Helena i muškarci”, “Frenč kankan”, “Testament doktora Kordelijera”, “Doručak na travi”.

1986. – SAD su SFRJ izručile hrvatskog ratnog zločinca Andriju Artukovića, ministra unutrašnjih poslova ustaške NDH.

1994. – Umrla je Rahela Ferari (Frajnd Bela Rahel-Marija Stojković), pozorišna, filmska i TV glumica. Rahela Ferari je glumu studirala u Budimpešti. Glumila je u Narodnom pozorištu Dunavske banovine u Novom Sadu od 1936. – 1940, u Umetničkom pozorištu u Beogradu, 1940. godine, a poslije rata u Srpskom narodnom pozorištu u Novom Sadu. Stalni član Jugoslovenskog dramskog pozorišta postala je 1947. godine. Odigrala je preko 160 pozorišnih, kao i više filmskih i televizijskih uloga različitog žanra. Najznačajnije glumačke kreacije ostvarila je u pozorišnim predstavama: “Jegor Buličov”, “Arsenik i stare čipke, “Gospođa ministarka”, “Ujka Vanja”, “Romeo i Julija”… Za ulogu Sarke u “Ožalošćenoj porodici”, 1964. godine, dobila je “Sterijinu nagradu”. Posljednji put je na sceni svog matičnog teatra igrala je Fredu u “Diboku” a posljednju rolu odigrala je na sceni Ateljea 212 u predstavi “Iz života kišnih glista”. Za briljantne kreacije uvjerljivo i sočno iterpretiranih likova u djelima jugoslovenskih i stranih pisaca nagrađena je 1986. godine,”Dobričinim prstenom”. Televizijska publika pamtiće je po rolama u drami “Čaj u pet” i seriji “Grlom u jagode”.

1996. – Jaser Arafat je preuzeo dužnost prvog palestinskog predsjednika.

1999. – Poljska, Mađarska i Češka, prve od bivših članica Sovjetskog bloka, priključile su se NATO-u.

2001. – Svemirska letjelica NEAR Shoemaker spustila se na površinu asteroida 433 Eros i postala prva svemirska letjelica koja je sletjela na neki asteroid.

Slobodan Milošević

2002. – Počelo je suđenje Slobodanu Miloševiću (1941.- 2006.) u Hagu, za ratne zločine na Kosovu i u Hrvatskoj, i genocid u Bosni i Hercegovini. Na zahtjev Haškog tribunala, vlasti Srbije Miloševića su isporučile sudu u Hagu 28. juna 2001.

2007. – Irački sud izrekao je bivšem zamjeniku Saddama Huseina smrtnu kaznu zbog njegove odgovornosti za ubojstvo Šiita u Dujailu 1982.