Kriza evropske demokratije

Ako je potreban dokaz za geslo da je i put ka paklu popločan dobrim namjerama, ekonomska kriza u Evropi to svakako pruža, piše u New York Timesu Amartya Sen, dobitnik Nobelove nagrade i profesor ekonomije i filozofije na harvardskom Univerzitetu, prenosi Radio Slobodna Evropa.

Korisne, ali uskogrude težnje kreatora politike u Evropskoj uniji su neodgovarajuće za potrebe stvaranja snažne ekonomije na starom kontinentu. Umjesto toga izazvale su patnje, haos i konfuziju. Dva su razloga za to:

Prvo, temelji sadašnje politike štednje, kombinovane sa rigidnošću evropske monetarne unije (u odsustvu fiskalne unije) – teško da su primjer uvjerljivosti i promućurnosti.

Drugo, namjera, koja je sama po sebi dobra, može, međutim, doći u sukob sa urgentnijim prioritetima – u ovom slučaju očuvanja demokratske Evrope koja se brine o društvenom blagostanju. To su vrijednosti za koje se Evropa zalaže decenijama.

Pojedinim evropskim zemljama je, svakako, odavno potrebna veća ekonomska odgovornost i upravljvanje. Međutim, trenutak je od presudnog značaja. Nužno je razlikovati reforme koje se provode po dobro zamišljenom planu od onih koje ostvaruju u žurbi, odnosno iznudici. Bez obzira na probleme sa kojima se i ranije suočavala, Grčka nije bila u ekonomskoj krizi prije globalne recesije 2008. godine. Njena ekonomija je, zapravo, rasla po stopi od 4,6 posto 2006. i 3 procenta u 2007. godini.

Bez obzira koliko je bilo urgentno, jednostrano drastično rezanje troškova u javnom sektoru nije ispunilo željeni cilj.

Ta neselektivna štednja je dovela do smanjenja tražnje – što je kontraproduktivna strategija, imajući u vidu ogromnu nezaposlenost i neiskorištene kapacite uspješnih preduzeća koja su desetkovana zbog pada tražnje.

Stimulisanje ekonomije monetarnom politikom – tačnije devalvacijom valute – u Grčkoj nije moguće zbog postojanja Evropske monetarne unije, odnosno jedinstvene valute.

Istovremeno, fiskalne mjere koje zahtijevaju evropski lideri su veoma destimulativne za razvoj. Ekonomija u eurozoni je bila u minusu u posljednjem kvartalu prošle godine, tako da je nedavna prognoza da će u prvom tromjesečju rast dostići nulu, dočekana kao dobra vijest.

Postoji mnogo historijskih primjera da je najefikasniji način da se smanji deficit tako što će se kombinovati sa ubrzanim ekonomskim rastom, što omogućava veće prihode.

Ogromni deficit nakon Drugog svjetskog rata je uglavnom pokriven brzim ekonomskim rastom.

Sličan je primjer u vrijeme dok je Bill Clinton bio predsjednik SAD. Veoma hvaljeno smanjenje budžetskog deficita Švedske u periodu od 1994. do 1998. ostvareno je paralelno sa rapidnim rastom njene ekonomije. S druge strane, od evropskih država se sada traži da srežu deficit a da su, pri tom, blokirane zbog negativnog ili nultnog rasta.

Finansijski diktati

Svakako se mnogo toga može naučiti od Johna Maynarda Keynesa, koji je odlično razumio da su država i tržište međusobno ovisni. Međutim, Keynes nije mnogo govorio o socijalnoj pravdi, kao ni o političkom konceptu na kojem je Evropa nastala nakon Drugog svjetskog rata. To je vodilo rađanju moderne države blagostanja i javne zdravstvene službe – ne u cilju podrške tržišnoj ekonomiji već zaštite ljudskog blagostanja.

Mada Keynes nije u ova pitanja bio duboko uključen, postoji stara ekonomska tradicija kombinovanja efikasnog tržišta sa javnim servisom i uslugama koje tržište možda nije u stanju da ispuni.

Adam Smith – koji se često pojednostavljeno doživljava kao rodonačelnik tržišne ekonomije – pisao je u “Bogatstvu naroda” da postoje dva različita cilja ekonomije:

“prvo, da osigura obilje prihoda ili egzistenciju ljudi, ili, što je podesnije, da im omogući da sami steknu takve prihode ili egzistenciju. Takođe, da snadbiju državu ili komonvelt sa dovoljnim prihodima za javne službe”.

Možda najproblematičniji aspekt trenutne slabosti Evrope je zamjena demokratskog opredjeljenja finansijskim diktatima Evropske unije i Evropske centralne banke, zatim, indirektno agencijama za kreditni rejting čije su procjene poznate kao nepouzdane.

U participativnoj javnoj raspravi – “vladi koja debatuje”, što je koncept koji su razvili demokratski teoretičari poput Johna Stuarta Milla – mogu da se u razumnom periodu definišu neophodne reforme, a da se time ne ugroze temelji evropskog sistema društvene pravde.

Umjesto toga, drastični rezovi u javnom servisu sa veoma malo javne rasprave oko njihove nužnostii i djelotvornosti – izaziva revolt znatnog dijela evropske populacije i ide na ruku ekstremistima sa obe strane političkog spektra. Evropa ne može da oživi svoj izvorni koncept ukoliko se ne usredsredi na dva polja političke legitimnosti.

Prvo, Evropa ne može da prepusti svoju sudbinu jednostranim viđenjima – ili dobrim namjerama – eksperata bez javnog razmatranja i rasuđivanja, kao i saglasnosti informisanih građana. Imajući u vidu neskriveni prezir političara prema javnosti, nije iznenađenje da građani na svakim sljedećim izborima iskazuju nezadovoljstvo tako što im uskraćuju povjerenje za novi mandat.

Drugo, i demokratija i šanse za kreiranje dobre politike se dovode u pitanje, kada političari diktiraju neefikasnu i očigledno nepravednu politiku.

Očigledan neuspjeh ovakve politike štednje koja se za sada nameće, podriva ne samo javnu debatu – koja je vrijednost sama po sebi – već i mogućnost razumnog rješenja, imajući u vidu i tajming.

To je svakako daleko od “ujedinjene demokratske Evrope” kojoj su težili pioniri evropskog jedinstva.