Projekat MSE Komanje Brdo predstavlja ozbiljnu prijetnju lokalnom stanovništvu i prirodnoj sredini Stoca

Aarhus Green Net – Mreža Aarhus centara u BiH za Zelenu Agendu i neformalna grupa građana – Stolački Otpor izdali su saopštenje, u kojem su izneseni argumenti za procjenu štetnih uticaja MSE Komanje Brdo na životnu i prirodnu sredinu te prognoza kumulativnih efekata i mogućih posljedica.

“U narednom tekstu posebna pažnja posvetiće se navedenim aspektima planiranog projekta mega solarne elektrane na lokalitetu Komanje Brdo iznad Stoca.

Naime, projekat ove solarne elektrane ogromnih dimenzija, s kojim je javnost već poprilično upoznata, nosi mnoštvo štetnih uticaja koji sa sobom donose ozbiljne posljedice – kako za stanovništvo, tako i za prirodno okruženje grada Stoca.

Njegova potencijalna realizacija dovodi u pitanje integritet pravosuđa, tehničke struke i opštu ljudsku racionalnost u cjelini.

Ovaj tekst baziraće se na tehničkim argumentima koji će javnosti na razumljiv način predočiti ozbiljnost situacije vezane za ovaj projekat.

Za početak, fokusiraćemo se na uticaj MSE Komanje Brdo na životnu sredinu, odnosno na naseljeni kotlinski lokalitet ispod same elektrane. Mnogobrojne studije, čiji su linkovi priloženi u nastavku, već su dokazale da sve svjetske i evropske projektne norme prate CBAM (Carbon Border Adjustment Mechanism – mehanizam granične prilagodbe proizvodnje ugljika) putem EU Regulation 2023/956, koja stupa na snagu početkom 2026. godine. Sve zemlje članice EU, kao i zemlje partnerice u kogeneraciji proizvodnje električne energije, trgovinski partneri, a naročito zemlje sa kandidatskim statusom za EU, zakonski su obavezne da se pridržavaju ove odredbe.

Što je projekat veći, veća je proizvodnja električne energije, a samim tim i osjetljiviji prag CBAMcprilagodbe. Još jedan presudan faktor u ovom segmentu je direktna nadležnost Evropske unije putem sporazuma između Javnog tužilaštva EU i Tužilaštva BiH u vezi s EU fondovima, konkretno putem energetske tranzicije.

Iako je ovaj projekat privatna investicija, i dalje je u direktnoj vezi s navedenim regulativama i nosi sve argumente za otvaranje istrage. Projekat “MSE Komanje Brdo”, prije svega, postavljen je na lokalitetu pod nelegalnom koncesijom (spomenuta tužba protiv Vlade HNK na istu temu) i sadrži sve tehničke elemente za dalju pravnu borbu protiv njegove izgradnje.

Naglašavamo da je korišćenje obnovljivih izvora energije od ključne važnosti za BiH, a posebno za građane Stoca i Hercegovine. Međutim, ovakvi projekti moraju biti realizovani na pravilan i tehnički argumentovan način koji donosi prosperitet lokalnoj zajednici i BiH, a ne na štetu njenih stanovnika i okoliša.

Ključni problemi projekta MSE Komanje Brdo:

1. Nelegalna koncesija za izgradnju – Projekat je smješten na lokalitetu pod spornom koncesijom.
2. Neadekvatno obrađena studija uticaja na okoliš, čije su manjkavosti neposredno dokazane pripremom terena na platou gdje se planiraju postaviti solarni paneli, bez regulacije spuštanja padavina ka naseljenom mjestu. Posljedice su se mogle vidjeti na primjeru Međina kod Mostara krajem 2023. godine.
3. Neuključenost ili krajnja pasivnost gradskog odjela za urbanizam i građenje u projektnu dokumentaciju i izdavanje dozvola, što omogućava nelegalnu izgradnju putem spornih koncesija te stoji iza evidentno manjkave studije uticaja na okoliš. – Fizički dokaz za to je prirodna strmina s usjecima i koritima, koja omogućava prirodnu regulaciju nakupljanja padavina tokom kišnog vremena i nevremena.
4. Tektonsko osjetljivo zemljište, što se, nažalost, potvrdilo nedavnom prirodnom katastrofom upravo u podnožju brda, kada je poginula sugrađanka. Ovo pitanje spada u nadležnost studije uticaja na okoliš, ali i u odgovornost gradskih institucija po pitanju zaštite naselja.
5. “Desert modul” solarne elektrane – MSE Komanje Brdo spada u grupu velikih solarnih elektrana sa štetnim uticajem na smanjenje albeda (manji albedo znači veće upijanje Sunčeve radijacije u Zemljinu koru).
   – Pad albeda za pustinjski modul unutar evropskog kontinenta može iznositi čak -14,50%, s najvećim predispozicijama u jugoistočnoj Evropi.
   – Solarne elektrane ovog tipa pokazale su i najveći pad EVI faktora (ekologija i vegetacija), i to za čak -18,36%.
   – Ovi podaci su dobijeni putem daljinskih senzora sa satelita i odgovaraju realnim i savremenim parametrima.
6. Kumulativni efekti i moguće posljedice
   -CBAM regulativa odnosi se na zagrijavanje prostora u neposrednoj blizini solarne elektrane. Efekat zagrijavanja je dugoročan i kumulativno daleko ozbiljniji nego što je javnosti do sada obrazloženo.
   -Povećana emisija CO₂– Pretjerano upijanje Sunčeve radijacije u Zemljinu koru ubrzava ciklus obrade sirovina i minerala, povećavajući emisiju CO₂ u lokalnu atmosferu. Ovaj porast može iznositi čak 20%.
   -Rizik od požara– Područje je već poznato kao požarno osjetljivo zbog vruće klime i suhog rastinja. Ogromna količina solarnih panela dodatno povećava temperaturu u kotlini, što može uticati na izbijanje i širenje požara, naročito u blizini planine Hrgud.

Uzimajući u obzir sve navedene faktore – nelegalnu koncesiju, ekološke rizike, geografske karakteristike terena i ozbiljne kumulativne posljedice – jasno je da projekat MSE Komanje Brdo predstavlja ozbiljnu prijetnju lokalnom stanovništvu i prirodnoj sredini Stoca.”