Žak Širak – „Buldožer“ je otišao

Sa Šrederom se usprotivio SAD zbog rata u Iraku, nije uspio da „progura“ ustav EU, sud ga je osudio na uslovnu kaznu zatvora. Bivši predsjednik Francuske Žak Širak preminuo je u 86. godini.

Na kraju se samo rijetko pojavljivao u javnosti. Čovjek kojeg su politički protivnici i sljedbenici zvali “buldožer” je poslije jednog moždanog udara tjelesno i duševno poklekao. Samo je njegova supruga Bernadet, koju je upoznao još u studentskim danima, povremeno obavještavala javnost o tome šta se dešava u njihovom zajedničkom životu.

Žak Rene Širak je više od 40 godina stajao na političkoj pozornici. Karijera mu je započela 1962, kada je završio studije na dvojim elitnim fakultetima Po i ENA. Kao 30-godišnjak je dobio posao u vladi premijera Pompidua. Pod njegovim vođstvom je Širak nekoliko godina kasnije dobiio prvi ministarski resor, da bi za vrijeme predsjednika Valerija Žiskara Destena dvije godine bio i premijer.

Ambiciozni konzervativac se prvi put se za najvišu funkciju kandidovao kao 49-godišnjak – i nije uspio: 1981. i 1988. je izgubio od socijaliste Fransoa Miterana.

Širak je rođen u Parizu, gdje je i studirao. Tu je i tokom 70-ih godina osnovao svoj degolistički pokret RPR a 1977. je izabran i za gradonačelnika.

U Parizu je doživio uspon – i u tom gradu je potamnila njegova zvijezda. Već je prva odluka koju je donio kao predsjednik naišla na žestok otpor. U predizbornoj kampanji je najavio da će izliječiti “lom u francuskom društvu”, ali kada je dospio u Jelisejsku palatu, razljutio je narod. Planovi njegove vlade za provođenje socijalnih reformi su izazvali žestok spor i Širak je morao da se povuče.

U glavnom gradu, po završetku političke karijere je doživio i najteže poniženje. Kada je izgubio imunitet kao predsjednik države, sud u Parizu ga je 2011. godine osudio zbog “pronevjere i ilegalnog sticanja prednosti” na uslovnu kaznu od dvije godine zatvora. Prvi krivični postupak protiv nekog bivšeg predsjednika države je bio pravni obračun sa Širakovom 18-godišnjom erom na funkciji gradonačelnika Pariza.

Na planu spoljne politike, Širak je bio uspješniji nego u unutrašnjoj politici. Ali i tu je njegov predsjednički mandat počeo sporom. Susjedne države i mnogi saveznici su protestovali zbog njegove najave nuklearnih proba kod atola Mururoa. Prije toga nije obavijestio svoje njemačke partnere, što mu je tadašnji njemački kancelar Helmut Kol uzeo za zlo. I Kolov socijaldemokratski nasljednik na kancelarskoj funkciji Gerhard Šreder je u početku bio podozriv prema Širaku, ali je poslije toga zajedno sa njim postao protivnik vojne intervencije u Iraku, tako da su počeli tješnje da sarađuju i usprotivili su se predsjedniku SAD Džordžu Bušu. Širak je 2003. bio na vrhuncu popularnosti. Njegov reizbor je bio i posljedica činjenice da mu je protivnik bio desničar Žan-Mari Lepen.

Kada je riječ o borbi za očuvanje moći, i u drugom predsjedničkom mandatu ga je njegov politički instinkt više puta prevario. Iako ga francuski ustav nije obavezivao na tako nešto, on je orgnizovao referendum o projektu evropskog ustava na kojem su pristalice tog rješenja doživjele ubjedljiv poraz. Tada je mogao da se povuče sa funkcije, ali nije to učinio, i posljednje dvije godine na najvišoj funkciji je proveo bez snage za neki novi početak, uz velike nerede u pariskim predgrađima.

Svom narodu je Širak, posle 12 predsjedničkih godina, ostavio brdo neobavljenih društvenih reformi, ali utro je i puteve nekim novim političkim rješenjima, na primjer, ukinuo je vojnu obavezu, stvorio jaku interventnu armiju, uveo zabranu hidžaba na državnim školama i univerzitetima.

Veliko priznanje mu je donijela korekcija zvanične istorijske slike Francuske – kao prvi šef francuske države, on je otvoreno progovorio o umiješanosti Francuske u progone i ubijanje francuskih Jevreja za vrijeme nacističke okupacije. To istorijsko naslijeđe ga je nadživjelo.

Dolaskom Žaka Širaka na vlast 1995. godine uslijedilo je preokret u kursu francuske politike prema ratu u BiH, ali i situaciji Balkanu. On se, za razliku od svog prethodnika Fransoe Miterana, zalagao za NATO vojnu intervencije. Širak je bio taj koji je potpisivanje Dejtonskog sporazuma o Bosni i Hercegovini uslovio oslobađanjem dvojice zarobljenih francuskih pilota čiji je avion oboren 30. avgusta 1995. godine iznad Pala. Bio je na čelu Francuske i u vrijeme bombardovanja SR Jugoslavije, a kasnije je isticao da je u to vrijeme uložio „kategorični veto na napade koje su neki vojnici željeli da izvedu na mostove u Beogradu“. Bio je i prvi predsjednik jedne zemlje-članice EU i NATO koji je posjetio Beograd nakon bombardovanja. U govoru koji je održao na Filolozofskom fakultetu poručio je da je sudbina SRJ u Evropi i „da je Evropa i Francuska tamo čekaju“.

Širak je u BiH, pored ostalog, odlikovan Poveljom grada Sarajeva, Zlatnom značkom i nagradom Centra za mir u Mostaru.