30.05. – Dogodilo se na današnji dan – Christopher Columbus isplovio na treće putovanje u Novi svijet, tokom kojeg je otkrio Trinidad i obale Južne Amerike

Ivana Orleanska

1431. – Na lomači je spaljena francuska nacionalna junakinja Ivana Orleanska, poslije procesa pred engleskim crkvenim sudom u Ruanu, na kojem se držala izuzetno hrabro. Na smrt je osuđena pod optužbom da je heretik i vještica. Tokom Stogodišnjeg rata pridobila je francuskog kralja Šarla Sedmog – ubijedivši ga da su joj “glasovi s neba” naredili da spase Francusku – za oslobađanje Orleanska i 1429. je na čelu odreda od oko 800 ljudi natjerala Engleze da obustave opsadu grada. Potukla ih je i kod Poatjea, a Šarla Sedmog odvela u Rems, gdje je krunisan. Burgunđani su je zarobili u maju 1430. i prodali Englezima. Bijes Francuza zbog njenog mučeništva i patriotsko oduševljenje koje je probudila omogućili su protjerivanje Engleza iz Francuske i 1453. završetak Stogodišnjeg rata.

1434. – Koaliciona armija Svetog Rimskog carstva od 25.000 vojnika u bici kod Lipana porazila vojsku taborita, borbene ljevice husitskog pokreta, koja je imala 18.000 boraca. Porazom sljedbenika češkog vjerskog reformatora i rektora Univerziteta u Pragu Jana Husa /spaljenog 1415. na lomači pod optužbom da je heretik/, koji se borio protiv njemačkog uticaja u Češkoj i zloupotreba i besramnog bogaćenja rimokatoličke crkve, propala je zanosna ideja srednjovjekovne hrišćanske revolucije, ideja pravde i socijalne jednakosti.

Christopher Columbus

1498. – Španski moreplovac italijanskog porijekla Christopher Columbus isplovio sa šest brodova iz španske luke Sanlukar na treće putovanje u Novi svijet, tokom kojeg je otkrio Trinidad i obale Južne Amerike.

1640. – Umro je flamanski slikar Peter Paul Rubens, jedan od najvećih majstora baroka, koji je sjedinio najbolje tradicije sjevernjačkog i italijanskog slikarstva. Stvorio je slike pune dramatike, patosa, čulnosti, raskoši kostima i sjaja boja. Radio je istorijske, vjerske i mitološke kompozicije, seoske i galantne scene, portrete i pejzaže. Živio je pretežno u Antverpenu, ali je radio i u Francuskoj i Španiji, gdje je uticao na španskog slikara Dijega Rodrigesa de Silvu Velaskesa. Pošto je imao veliki broj porudžbina, često slika ogromnih dimenzija, dio posla je prepuštao učenicima, među kojima su najznačajniji flamanski slikari Anton Van Dajk i Jakov Jordans.

Fransoa François-Marie Arouet Voltaire

1778. – Umro je Fransoa François-Marie Arouet Voltaire, francuski filozof, istoričar i književnik. Voltaire je jedan od najznačajnijih predstavnika epohe prosvijećenosti i najslobodoumnijih duhova Evrope 18. vijeka. Veliki protivnik crkvenog mračnjaštva i klerikalizma, ali ne i ateist, Voltaire je bio saradnik “Enciklopedije”, koja je okupljala najveće umove Francuske tog doba. Prosvetitelj u najpotpunijem smislu te riječi, izvanredno obrazovan i svestran kao pisac i filozof, ostavio je za sobom djela koja spadaju u sam vrh francuske i svjetske književnosti: filozofske romane “Zadig” i “Kandid”, epopeje “Anrijada” i “Djevica Orleanska”, tragedije: “Edip”, “Cezar”, “Tankred”, kao i filozofska dela “Filozofska pisma” i “Filozofski rječnik”.

1784. – Mirovnim sporazumom u Parizu završava Englesko-holandski rat od 1780-1784. To je bio četvrti rat imeđu Engleza i Holanđana.

1814. – Rođen je ruski revolucionar Mihail Aleksandrovič Bakunjin, jedan od najznačajnijih mislilaca anarhizma. U revoluciji 1848. učestvovao je u praškom ustanku, a 1849. je rukovodio ustankom u Drezdenu. Poslije propasti ustanka uhapšen je i osuđen na smrt, ali mu je kazna zamijenjena doživotnom robijom, poslije čega je izručen ruskim vlastima i prognan u Sibir. Odatle je uspio da pobjegne i u zapadnoj Evropi se povezao s tajnom organizacijom ruskih revolucionarnih demokrata “Zemlja i sloboda”, a 1869. je osnovao tajnu organizaciju “Alijansa socijalističke demokratije”. Na Haškom kongresu 1872. je isključen iz Prve internacionale. Djela: “Državnost i anarhija”, “Knutogermanska imperija i socijalna revolucija”.

1848. – SAD i Meksiko ratifikovali sporazum – potpisan u februaru 1848. poslije poraza Meksikanaca u američko-meksičkom ratu – prema kojem su, kao naknadu za 15 miliona dolara, u sastav SAD ušle meksičke teritorije New Mexico, California, dijelovi Nevade, Utaha, Arizone i Colorada.

1876. – Rođen je jugoslovenski književnik Vladimir Nazor (Postire, 30. 5. 1876. – Zagreb, 19. 7. 1949.).

1909. – Rođen je američki jazz muzičar Benny Goodman.

Prvi balkanski rat

1913. – U Lodonu potpisan mirovni ugovor poraženog Otomanskog carstva sa Srbijom, Crnom Gorom, Grčkom i Bugarskom, čime je okončan Prvi balkanski rat. Srbija je dobila Vardarsku, Bugarska Pirinsku, a Grčka Egejsku Makedoniju. Prvi balkanski rat bio je posljednja faza u oslobodilačkoj borbi balkanskih naroda protiv turske vlasti, ali su ubrzo pojedine balkanske države ispoljile zavojevačke težnje i izbio je Drugi balkanski rat dojučerašnjih saveznika – iznenadnim napadom Bugarske na Srbiju u noći između 29. i 30. juna 1913. U tom ratu, u koji se uključila i Rumunija, Bugarskoj je nanesen težak poraz.

1918. – Umro je Georgije Valentinovič Plehanov, ruski filozof i revolucionar. Djela: “Razvitak monističkog pogleda na svijet”, “Naša razmimoilaženja”, “Anarhizam i socijalizam”, “Prilozi istoriji materijalizma”, “O ulozi ličnosti u istoriji”, “Osnovna pitanja marksizma”, “Pisma bez adrese”, “Umjetnost i društveni život”, “Književni pogledi V. G. Belinskog”, “Estetska teorija N. D. Černiševskog”, “Dobroljubov i Ostrovski”, “Karl Marks i Lav Tolstoj”.

1944. – Britanska vlada u Drugom svjetskom ratu zvanično obustavila pomoć četnicima Draže Mihailovića.

1945. – Rođen je književnik i scenarista Pero Zubac.

1956. – Jugoslovenska državno-partijska delegacija s Josipom Brozom Titom na čelu doputovala je u SSSR, u prvu posetu nakon smrti Staljina i raskida s Moskvom 1948. U Moskovskoj deklaraciji o odnosima Saveza komunista Jugoslavije i Komunističke partije SSSR istaknuto je da će biti nastavljena saradnja dviju vladajućih partija, u skladu s načelom o različitim putevima socijalističkog razvoja i utvrđeno da se saradnja mora zasnivati na dobrovoljnosti i ravnopravnosti.

1960. – Umro je ruski književnik i prevodilac Boris Leonidovič Pasternak.

1961. – U zasjedi blizu Ciudad Trujilla ubijen dominikanski diktator generalisimus Rafael Leónidas Trujillo Molina. Dominikanskom Republikom je kao američki štićenik, surovo gušeći opoziciju, vladao od 1930.

1973. – Zapadna Njemačka i Čehoslovačka postigle dogovor o normalizaciji odnosa, okončavši 32-godišnje neprijateljstvo.

Josip Broz Tito i Jovanka, Plavi voz

1976. – Prvi voz krenuo je prugom Beograd-Bar. Prvi putnik je bio Josip Broz Tito u svom „plavom vozu“.

1984. – Umro je bosanskohercegovački književnik Šukrija Pandžo.

1987. – Gomila bijesnih seljaka, pripadnika niže kaste, masakrirala je najmanje 42 člana porodica zemljoposjedničke više kaste u indijskoj istočnoj državi Bihar.

1992. – Vijeće sigurnosti UN-a uvodi trgovinske sankcije Srbiji i Crnoj Gori.

1994. – Preminuo je jugoslovenski fizičar i hemičar Pavle Savić, jedan od pronalazača procesa nuklearne fisije, profesor Beogradskog univerziteta, predsjednik Srpske akademije nauka i umjetnosti od 1971. do 1981. Svjetski poznat naučnik je postao kad je zajedno sa Irène Joliot-Curie 1937. i 1938. otkrio izotope poznatih elemenata bombardovanjem atoma urana sporim neutronima. Rezultat je bio neočekivan i epohalan – otkriveni su i elementi srednje atomske mase, a ne samo tzv. transuranski elementi kako se očekivalo, a drugi naučnici su ponavljanjem tog eksperimenta ustanovili da je bombardovanje neutronima proizvelo cijepanje jezgra atoma urana. U Drugom svjetskom ratu je od početka bio u Narodnooslobodilačkoj borbi, 1942. je izabran za potpredsjednika na Prvom zasjedanju AVNOJ-a, a poslije rata je organizovao Institut za nuklearne nauke u Vinči kod Beograda.

hrvatska kuna

1994. – Zvanična valuta u Hrvatskoj postaje hrvatska kuna, koja je zamijenila dotadašnji dinar.

1994. – U Republici Hrvatskoj konstituiran je prvi višestranački Sabor. Na mjesto predsjednika Republike izabran je Franjo Tuđman, Stjepan Mesić je izabran na poziciju predsjednika Vlade, dok je predsjednik Sabora bio Žarko Domljan.

1999. – U Bjelorusiji su najmanje 52 osobe izgubile život u jurnjavi nekoliko hiljada mladih, koji su nakon iznenadne provale oblaka na otvorenom rock-koncertu u Minsku, pokušali naći sklonište.

2001. – Na posljednjem suđenju u Njemačkoj za zločine počinjene u drugom svjetskom ratu, bivši oficir SS-a i nadzornik u koncentracionom logou Terezijenštat, 89-godišnji Anton Malot osuđen je na doživotni zatvor, zbog ubistva trojice i pokušaja ubistva četvrtog zatvorenika jevrejske nacionalnosti na svirep način.

2001. – Njemački parlament donio odluku da se deblokira isplata nadoknada žrtvama prinudnog rada tokom Drugog svjetskog rata, zbog patnji koje su doživjeli tokom nacističkog režima.